Maktablarning asosiy vazifasi talabalarga shunchaki mavjud bilimlarni o‘rgatish yoki mavjud tushunchalarni yodlatish emas, balki ularda mustaqil o‘rganish ko‘nikmasini shakllantirish bo‘lishi kerak. Maktabni bitirgan kishining boshqalardan farqi uning istagan payti o‘zi istagan bilim va malakani qanday qilib o‘zlashtirishni, shu bilan birga, turli muammolarni yechish uchun qanday muqobil uslub va vositalarni qo‘llash mumkinligini bilishida bo‘lishi lozim. Qisqacha aytganda, eng muhimi, maktablarning vazifasi fikrlarni emas, har bir fan doirasida qanday fikrlashni o‘rgata olishdir.
(Manba: Taʼlimga tikilgan sarmoya, Nashrga tayyorlovchi Abbos Serobov. – Toshkent: “Akademnashr”, 2022. )

Zamonaviy o‘qituvchiga zarur bo‘lgan xislatlar:
1. O‘zgarish. Bu eng qiyini, biroq to‘laqonli shaxs sifatida mavjud bo‘lish uchun zarur bo‘lgan shart.
2. O‘z xatolarini tan olish. Hech narsa qilmagan kishigina xato qilmaydi. O‘qituvchi esa bundaylar toifasiga kirmasligi aniq.
3. Rivojlanish. Agar zamon surʼati bir necha avlodlar davomida o‘zgarmagan bo‘lsa, hozirda u shu qadar tez surʼatlarda rivojlanyapti. O‘qituvchi zamonaviy o‘quvchilar nima bilan yashayotganini ham tushunishi kerak. Bundan tashqari, o‘qituvchi zamonaviy o‘quvchilar boshqacha ekanini yodda tutishi lozim. Ular internetda yashashmoqda, ularda katta odam madaniyati yo‘q. Foyda keltirish va o‘z mehnati mahsulidan bahra olish uchun zamonaviy muallim va o‘qituvchilar quyidagi sifatlarga ega bo‘lishi kerak.

Bolalarga hurmat. Odatda «O‘qituvchi bolalarni yaxshi ko‘rishi kerak» deyishadi. Biroq bu fikr juda mavhum va turli talqinlarga sabab bo‘lishi mumkin. Axir yaxshi ko‘rish tushunchasi juda ko‘p qirrali. Hurmat tushunchasi bilan bari oddiy. O‘quvchini hurmat qilish — unda oppoq qog‘ozni emas, shaxsni ko‘rish demakdir.

Tolerantlik. Insonlarning bari turlicha. Baʼzida odam o‘zgalarga o‘xshamaganligi uchun ham g‘ashimizni keltiradi: bosh kiyimini boshqacha kiyadi, o‘zgacha qaraydi. Agar u o‘zini tabiiy tutayotgan va axloq-odob qoidalarini buzmayotgan bo‘lsa, bunga eʼtibor berish kerakmi? Odamning shaxsiy fikrga ega bo‘lish huquqi haqida ham shunday deyish mumkin.
Gap yagona to‘g‘ri javob berish mumkin bo‘lmagan savollar haqida ekan, kutilmagan va original takliflarni darhol o‘chirib tashlash yaramaydi. Ular standart javoblarga qaraganda ko‘proq mos keladigan bo‘lishi mumkin. Bolalar kattalar kabi «qolipga tushib qolgan fikrlar» bilan o‘ylashmaydi, shuning uchun erkin fikrlashadi. O‘quvchining o‘zgacha bo‘lish huquqini tan oling. Balki siz yangi Eynshteynni kamol toptirayotgandirsiz.

O‘qituvchi o‘zining xizmat ko‘rsatayotganini tushunishi. Nima uchundir bu band ko‘plab o‘qituvchi va ota-onalarning jahlini chiqaradi. Balki, gap obro‘dadir? “O‘qituvchi” so‘zi iftixor bilan jaranglaydi.

Haqiqiy narsalar bilan hurmatga ega bo‘lishga tayyor turish. Balandparvoz so‘zlar, buyruq ohangi bilan zamonaviy bolada taassurot uyg‘ota olmaysiz. Bari “gamburgcha” hisob-kitob bilan bo‘lishi kerak: yaxshi o‘qituvchi o‘z fanini yaxshi biladi, uning foydasini tushuntira oladi va materialni qiziq qilib yetkazadi. Qo‘rqitish befoyda. Hozirgi bolalar avvalgi odamlar qo‘rqqan narsalardan hadiksirashmaydi.

Chegarani his qilish. Bu ruhiy chegaralarga («ko‘ngilga tegmaslik») ham, shaxsiy bilimlarga ham tegishli. Axir bolalar baʼzi jihatlarda o‘qituvchilarga nisbatan ko‘proq narsalardan boxabar.

O‘z vazifasini tushunish. O‘qituvchi Google qidiruv tizimida topish mumkin bo‘lmagan foydali bilimlarni berishi kerak (agar aksi bo‘lsa, u vaqtini bekorga sarflayapti).

O‘z-o‘zini tanqid qilish. Agar o‘qituvchi o‘z faoliyatini tahlil qilib, uni qanday rivojlantirish haqida o‘ylasa, u ko‘p narsaga erishadi. Hamma ham adashishi mumkin. Katta amaki va xolalar ham bundan mustasno emas. Bolalar buni qancha tez anglashsa, shuncha yaxshi.

O‘z-o‘ziga shama qilish. Jiddiy bo‘lmaslik va o‘z-o‘zini hazil qilish qobiliyati — zo‘riqishlarga qarshi turishning tarkibiy qismi. Jamiyatdagi hayot uchun ham aʼlo xislat.
O‘z-o‘zini hazil qilish murakkab vaziyatni yumshatib, chalg‘ish va qiyin masalalarni hal etishga yordam beradi.
(Manba: Taʼlimga tikilgan sarmoya, Nashrga tayyorlovchi Abbos Serobov. – Toshkent: “Akademnashr”, 2022. )

YURT TAQDIRI

Fukuzawa Yukichi Yaponiyaning eng nufuzli shaxslaridan biri. 19 asrda atrofda har tomonda urush bo'lib turgan bir paytda talabalaridan biri:

"Biz sinfxonada nima qilib o'tiribmiz, u yerda mamlakat taqdiri hal bo'layapti" deganda, u:

"Yurt taqdiri shu yerda - sinfxonalarda hal bo'ladi" deb javob bergan ekan.

"ONAMGA GUL OLAMAN"

2000-yilning dekabr oyi edi.
Universitetni yangi bitirganman. Bir davlat maktabida o‘qituvchilik qilar edim. Zo‘r hayajon bilan darslarga kirardim. Sinflarning birida, shartli jumlalarni anglata turib, taxtaga inglizcha bir jumla yozdim.
- Mana bolalar, taxtada «Agar boy bo‘lganimda onamga ....... olar edim.» deb yozilgan. Siz xayol kuchingizni ishga solib, bo‘sh qolgan yerni to‘ldiring, tushunarlimi?
Bolalarga tushunarli bo‘ldi shekilli, hammalari oldlaridagi men tarqatgan oq qog‘ozni olib, o‘yga toldilar.
Besh daqiqadan so‘ng qog‘ozlarni yig‘ishtirib oldim. Birma-bir ularni o‘qiy boshladim.
Kosmik kema,
Ferrari,
Mayamida yoz ta’tili,
Maldivlardan bir orol...
Men o‘qir edim. Bolalar kular edilar. Oxirgi qog‘ozni ichimda o‘qidim.
«Agar boy bo‘lganimda onamga gullar olgan bo‘lardim!»
Bu so‘zlarni yozgan o‘quvchi, sinfga yaqinda yangi kelgan, ozg‘indan kelgan, yopiq tabiatli bola edi.
- Ichimizda juda nozik tuyg‘uli bir do‘stimiz bor, -dedim.
- Salim, qani tur-chi. Nima deb yozganingni o‘rtoqlaringga ayta olasanmi?
- «Gullar olaman» deb yozdim, muallim.
Sinfda yengil bir kulgi ko‘tarildi.
-- Men juda boy bo‘lganingizni tasavvur qiling, dedim. Hayolingiz kuchini kengroq ishlating, degandim.
Shunga qaramay, «gul olardim» debsan. Buning bir sababi bo‘lsa kerak?
Salim biroz sukut qildi. Keyin o‘rnidan turdi.
- Aqlimga boshqa bir narsa kelmadi, - dedi oddiygina qilib.
Uning yuzida Mona Liza portretini eslatadigan, kulish bilan yig‘lash orasidagi g‘arib bir holat bor edi.
- O‘g‘lim, men bilan hazillashyapsanmi? Nima, sizlarga aqlingizga keladigan narsalarni aytib berishim kerakmidi?
Salim javob bermadi. Qog‘ozlarni boshqatdan tarqatdim.
Qo‘ng‘iroq chalinib, sinf ona ariga yopishgan ari to‘dasi kabi tashqariga otildi. Tashqarida mayin yomg‘ir yog‘ar edi.
Ertasiga maktabga kelganimda, dahlizda Salimning otasi meni kutib turganini ko‘rdim. Oldidagi kursida, kecha men tarqatgan qog‘oz g‘ijimlangan holda turardi.
O‘tirib biroz gaplashdik.
Qisqa suhbatdan so‘ng u ketdi...
Arang mashg‘ulot xonasi tomon yurdim. Boshim aylanar edi.
Hayqiriqqa o‘xshash bir narsa tomog‘imga tiqilgan, hozir portlagudek edi...
2000-yilning dekabr oyi edi...
Qog‘ozdagi kichik bo‘shliqni gul bilan to‘ldirgan Salimning, hayotidagi eng katta bo‘shlig‘ini ham gul bilan to‘ldirishga harakat etayotganini o‘rgangan edim...
Uch oy avval avtohalokatda onasini yo‘qotganini, o‘shandan beri har kuni otasi bilan birga hech qoldirmay har juma kuni onasining qabriga gul ekib kelishayotganini...
Kecha esa tuni bilan, otasi eshitmasin uchun, yuzini yostiqqa ko‘mib ho‘ngrab yig‘laganini...
Universitetdan olingan diplom bilan o‘qituvchi bo‘lish mumkin emasligini...
Hammasini, hayotimning eng salqin dekabr tongida angladim...